Johan Wilhelm Wilms, strijkkwartet 1, op. 25 - Deel 1

Componist Johan Wilhelm Wilms (1772-1847), werd geboren in Duitsland, maar vertrok op zijn 19e naar Nederland, waar hij de rest van zijn leven zou blijven. Met destijds vele werken op de Nederlandse podia kun je Wilms zeker beschouwen als kartrekker van de bloeiende muziekcultuur die Nederland begin 19e eeuw kende. Toen Nederland in 1815 een koninkrijk werd, ontbrak er nog een volkslied. Daarom schreef de regering een prijsvraag uit. Alle inzendingen waren anoniem. De jury kende de eerste prijs toe aan een lied op de tekst Wien Neerlandsch bloed en de tweede prijs aan een lied op de tekst Wij leven vrij, wij leven blij. De verzegelde enveloppen met namen van beide inzenders werden geopend, en Johan Wilms bleek de componist van beiden inzendingen te zijn. Zijn compositie bleef tot 1932 officiële volkslied van Nederland. Ook het geuzenlied ‘Wilhelmus’, ons huidige volkslied, kende Wilms: hij verwerkte het lied in een compositie met variaties. Wilms wordt nog altijd gezien als één van de belangrijkste Nederlandse componisten van zijn tijd. Zijn symfonieën en enkele kamermuziekwerken worden nog af en toe uitgevoerd, zoals onder andere zijn zijn Strijkkwartet no. 1. 

    George Enescu - Aubade voor strijktrio in C

De Roemeense componist George Enescu (1891-1955) is net als zijn bekendere Hongaarse collega Bela Bartók met name geïnteresseerd in de volksmuziek van zijn land. Enescu componeert zijn eigen volksachtige melodieën, anders dan Bartók citeert hij dus niet de originele Roemeense volksmuziek. Wat hij overneemt van de Roemeense muziek, zijn de vele chromatische toonladders en heterofonie, een muzikale techniek waarbij binnen één muzikale passage verschillende versies van hetzelfde muzikale materiaal gelijktijdig klinken. Ook ritmisch verwijst hij naar de Roemeense volksmuziek, hij gebruikt Roemeense dansritmes of vraagt de musicus juist om rubato, ritmisch vrij, te spelen. 

    Bela Bartók - delen uit de 44 duo’s

Bela Bartók (1881-1945) staat bekend vanwege de invloeden van het Hongaarse plattelandsmuziek in zijn composities. Hij trok het veld in met als doel gezongen en gespeelde volksmelodieën op te schrijven. Op deze manier ontdekte hij de typische Oost-Europese onregelmatige ritmes en maatsoorten, zoals de drie-achtstemaat en de vijfkwartsmaat, die de muziek uit evenwicht brengen. Ook maakte hij kennis met andere toonsoorten dan de gebruikelijke westerse. Door zijn uiterst nauwgezette transcripties van deze Oost-Europese volksmuziek wordt Bartók beschouwd als één van de grondleggers van de etnomusicologie, de studie van muziek in haar culturele context. De 44 duo’s voor 2 violen zijn een direct voorbeeld van deze stijl: 44 volksliedjes, in de eerste instantie niet perse bedoeld voor de concertzaal, maar eigenlijk om spelers vertrouwd te maken met de volkse stijl van het platteland. De vier volksliedjes in dit programma zijn nieuwjaarsliedjes, om de wensen voor het nieuwe jaar over te brengen. 

    Wolfgang Amadeus Mozart -  klarinetkwintet K.581

Toen Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) de klarinettist Anton Stadler in 1785 ontmoette, schreef hij hem: “Ik heb nog nooit zoiets gehoord als wat jij met je instrument weet te verzinnen. Nooit had ik gedacht dat een klarinet zo goed de menselijke stem kon imiteren zoals jij die imiteerde. Jouw instrument heeft zo’n zachte, lieflijke klank dat niemand het kan weerstaan.” Mozart raakte geïnspireerd door de klarinetklank van Stadler en schreef in 1789 o.a. dit klarinetkwintet voor hem. Vermoedelijk gaf Anton Stadler op 22 december 1789 de eerste uitvoering van dit stuk in het Weense Brugtheater. 

    Johannes Brahms, klarinetkwintet op.115 - Deel 1

Nadat Johannes Brahms (1833-1897) aan zijn zeer goede vriendin Clara Schumann schrijft gestopt te zijn met componeren, omdat hij alles geschreven heeft wat hij wilde schrijven, ontmoet Brahms in 1891 de klarinettist Richard Mühlfeld. Brahms wordt geraakt door de klank van het instrument en besluit om nog vier werken te schrijven voor de klarinet, waaronder ook dit klarinetkwintet.

Clara schrijft in 1892 na het horen van zijn klarinetkwintet de volgende tekst in een brief aan Brahms.

“Ik moet je schrijven na eindelijk je prachtige kwintet gehoord te hebben. Wat een prachtig werk, hoe het beweegt! (…) Maar mijn woorden zijn ontoereikend om uit te drukken wat ik voel! En de man speelde prachtig, het lijkt of hij speciaal voor uw werken bestaat. Ik verwonderde me over zijn diepe eenvoud en zijn subtiliteit.”

Het klarinetkwintet van Brahms neemt je letterlijk mee langs de Limes naar Düsseldorf